- Published Online:
- 2020-09-23
- Published in Print:
- 2020-09-11
- Citation Information:
- Zeitschrift für romanische Philologie, Volume 136, Issue 3, Pages 625–657, eISSN 1865-9063, ISSN 0049-8661, DOI: https://doi.org/10.1515/zrp-2020-0034.
The present paper addresses three particular issues in the reconstruction of the Proto-Romance lexicon, offering an insight from the field of Basque historical-etymological studies. In the evolution from Proto-Romance */ˈdɪk-t-u/ to Idio-Romance dit/dicho ‘said’, the variant *deito is not attested; the Basque word deitu ‘call, be named’, however, bears witness to the ancient existence of that form. In support of this, I offer further documental evidence of that form in a medieval Aragonese text. This paper also sheds light on the irregular vocalism of Gascon puts ‘well’, which does not show the regular evolution */ˈʊ/ > /o/. I will argue that the metathesis of a glide may have prevented that change from taking place; again, data regarding some medieval variants of Basque putzu ‘well’ will prove crucial in settling the question. In a final note, the dialectal persistence of some archaic semantic values of a Proto-Romance word, */ˈnɛk-e/ ‘violent death’, */neˈkat-u/ ‘kill’, will be assessed with the help of the Basque evidence.
AGNComp2 = Zabalo Zabalegi, Javier (ed.), Archivo general de Navarra. Sección de Comptos. Registro nº 2 (1280), San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, 2000.
AGNII = Jimeno Aranguren, Roldán/Jimeno Jurío, José María (edd.), Archivo General de Navarra (1194–1234), San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, 1998.
ArchBeland = Enríquez, Javier/Hidalgo de Cisneros, Concepción/Lorente, Araceli/Martínez, Adela (edd.), Colección documental del Archivo Municipal de Orduña (1511–1520), de la Junta de Ruazábal y de la Aldea de Belandia, vol. 2, San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, 1994.
Arias, Natividad (ed.), Archivo de Aínsa. Colección de privilegios, escrituras y otros documentos (1245–1753), Zaragoza, CSIC, 2012.
CartAlaón = Corral, José Luis (ed.), Cartulario de Alaón (Huesca), Zaragoza, Anubar, 1984.
CartSord = Raymond, Paul (ed.), Cartulaire de l’abbaye de Saint Jean de Sorde, Paris/Pau, Dumolin/Léon Ribaut, 1873.
CatHuesc = Durán Gudiol, Antonio (ed.), Colección diplomática de la Catedral de Huesca, vol. 2, Zaragoza, CSIC/Instituto de Estudios Pirenaicos, 1969.
ColObar = Martín Duque, Ángel (ed.), Colección diplomática de Obarra (siglos XI–XIII), Zaragoza, CSIC/Instituto de Estudios Pirenaicos, 1964.
DocSos = Abella, Juan (ed.), Selección de documentos de la villa aragonesa de Sos (1202–1533), Zaragoza, CSIC, 2009.
Eleizalde, Luis, Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas (continuación), Revista Internacional de Estudios Vascos 27 (1936), 167–176.
González Salazar, José Antonio, Toponimia menor de Salvatierra, Vitoria-Gasteiz, Diputación Foral de Álava, 1986.
Jimeno Jurío, José María, Toponimia y cartografía de Navarra 23. Allín, Lana, Lokiz, Metauten, Pamplona, Gobierno de Navarra, 1995.
LibRub = Jimeno Jurío, José María (ed.), El libro rubro de Iranzu, Príncipe de Viana 120/121 (1970), 221–270.
López de Guereñu, Gerardo, Toponimia alavesa, seguido de Mortuarios o despoblados y Pueblos alaveses, Bilbao, Real Academia de la Lengua Vasca, 1989.
Pescador Medrano, Aitor (ed.), Archivo general de Navarra. Sección de Comptos. Registro nº 6 (1294), San Sebastián, Eusko Ikaskuntza, 2000.
SJuan = García Larragueta, Santos A. (ed.), El Gran Priorado de Navarra de la Orden de San Juan de Jerusalén. Siglos XII–XIII: Colección diplomática, vol. 2, Pamplona, Gobierno de Navarra/Institución Príncipe de Viana, 1957.
Zabala, Pedro de, Toponimia vasca. Hidrografía (continuación), Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País 13 (1957), 295–312.
Agud, Manuel/Tovar, Antonio, Diccionario etimológico vasco, San Sebastián, Diputación Foral de Guipúzcoa, 1989–1994, <http://www.ehu.eus/ojs/index.php/ASJU/issue/archive> [último acceso: 26.02.2020].
Amador de los Ríos, José, Historia crítica de la literatura española, vol. 2, Madrid, Impr. de José Rodríguez, 1862, <http://www.cervantesvirtual.com/nd/ark:/59851/bmcj3984> [último acceso: 26.02.2020].
Ariza, Manuel, Grafías y fonemas en el siglo XII, in: Díez, Beatriz (ed.), El primitivo romance hispánico, Burgos, Instituto Castellano y Leonés de la Lengua, 2008, 145–162.
Bastardas i Rufat, Maria Reina/Manterola, Julen, Pour un traitement digne du 21e siècle des emprunts du basque au protoroman dans le DÉRom, in: Buchi, Éva/Schweickard, Wolfgang (edd.), Dictionnaire Étymologique Roman (DÉRom) 3. Entre idioroman et protoroman, Berlin/Boston, De Gruyter, 2020, 217–242.
Bloch, Oscar/Wartburg, Walther von, Dictionnaire étymologique de la langue française, Paris, Quadrige/PUF, 52009 (Paris, Presses Universitaires de France, 11932).
Buchi, Éva, Protorromance e idiorromance en los derivados asturianos en «de-» y en «des-», in: Cano González, Ana María (ed.), Homenaxe al Profesor Xosé Lluis García Arias, vol. 1, Oviedo, Academia de la Llingua Asturiana, 2010, 79–94.
Buchi, Éva, Pour une stratification du protoroman, conferencia presentada en la Société de Linguistique de Paris, sesión del 11 de abril de 2015, <https://perso.atilf.fr/ebuchi/wp-content/uploads/sites/7/2015/09/SLP-Buchi-Exemplier.pdf> [último acceso: 26.02.2020].
Buchi, Éva/Schweickard, Wolfgang, Romanistique et étymologie du fonds lexical héréditaire: du REW au DÉRom (Dictionnaire Étymologique Roman), in: Alén Garabato, Carmen/Arnavielle, Teddy/Camps, Christian (edd.), La Romanistique dans tous ses états, Paris, L’Harmattan, 2009, 97–110.
Campbell, Lyle, Historical linguistics. An introduction, Cambridge, MIT Press, 22004 [11998].
Campbell, Lyle/Mixco, Mauricio J., A glossary of historical linguistics, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2007.
Canfield, Tracy A., Metathesis is real, and it is a regular relation, tesis doctoral, Washington, Georgetown University, 2015, <http://hdl.handle.net/10822/1040758> [último acceso: 26.02.2020].
Chambon, Jean-Pierre/Greub, Yan, Note sur l’âge du (proto)gascon, Revue de Linguistique Romane 66 (2002), 473–495.
Chauveau, Jean-Paul, Reconstruction sémantique, in: Buchi, Éva/Schweickard, Wolfgang (edd.), Dictionnaire Étymologique Roman (DÉRom) 1. Genèse, méthodes et résultats, Berlin, De Gruyter, 2014, 199–209.
Chauveau, Jean-Paul, Reconstruction comparative et histoire sémantique, in: Buchi, Éva/Schweickard, Wolfgang (edd.), Dictionnaire Étymologique Roman (DÉRom) 2. Pratique lexicographique et réflexions théoriques, Berlin, De Gruyter, 2016, 53–65.
Company, Concepción/Cuétara, Javier, Manual de gramática histórica, México, Facultad de Filosofía y Letras/Universidad Nacional Autónoma de México, 2014, <http://hdl.handle.net/10391/4230> [último acceso: 26.02.2020].
CORDE = Real Academia Española, Corpus diacrónico del español (CORDE), Madrid, Real Academia Española, 2002ss., <http://corpus.rae.es/cordenet.html>.
DCECH = Corominas, Joan/Pascual, José Antonio, Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico, 6 vol., Madrid, Gredos, 1980–1991.
DECat = Coromines, Joan, Diccionari etimològic i complementari de la llengua catalana, 10 vol., Barcelona, Curial Edicions Catalanes, 1980–2001.
DEDI = Cortelazzo, Manlio/Marcato, Carla, I dialetti italiani. Dizionario etimologico, Torino, UTET, 1998.
DEI = Battisti, Carlo/Alessio, Giovanni, Dizionario etimologico italiano, 5 vol., Firenze, Barberà, 1975.
DÉRom = Buchi, Éva/Schweickard, Wolfgang (dir.), Dictionnaire Étymologique Roman (DÉRom), Nancy, ATILF, 2008ss., <http://www.atilf.fr/DERom> [último acceso: 26.02.2020].
DES = Wagner, Max Leopold, Dizionario etimologico sardo, 3 vol., Heidelberg, Winter, 1960–1964.
DGLA = García Arias, Xosé Lluis, Diccionario general de la lengua asturiana, Oviedo, Editorial Prensa Asturiana, 2019 [2002–2004], <https://mas.lne.es/diccionario> [último acceso: 26.02.2020].
Du Cange, Charles du Fresne, et al., Glossarium mediæ et infimæ latinitatis, Niort, L. Favre, 1883–1887, <http://ducange.enc.sorbonne.fr/doc/credits> [último acceso: 26.02.2020].
Egurtzegi, Ander, Euskal metatesiak: abiaburua haien ikerketarako, Anuario del Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo» 45:1 (2011), 1–79.
EHHE = Lakarra, Joseba Andoni/Manterola, Julen/Segurola, Iñaki, Euskal hiztegi historiko-etimologikoa (= Diccionario histórico-etimológico vasco), Bilbao, Real Academia de la Lengua Vasca, 2019.
FEW = Wartburg, Walter von, et al., Französisches Etymologisches Wörterbuch. Eine darstellung des galloromanischen sprachschatzes, 25 vol., Bonn et al., Klopp et al., 1922–2002.
FHV = Michelena, Luis, Fonética histórica vasca, San Sebastián, Diputación Foral de Guipúzcoa, 1990 [11961; 21977] [reimpr. en Michelena 2011, vol. 6].
Fouché, Pierre, De l’action dilatrice du « yod » en gallo-roman, Revue des langues romanes 68 (1937–1939), 1–64.
García García de León, Clara Luna, Variación en la secuencia /kt/ en español centropeninsular: Estudio sincrónico y aplicaciones diacrónicas, Loquens 2:1 (2015), e016, <http://dx.doi.org/10.3989/loquens.2015.016> [último acceso: 26.02.2020].
GPSR = Gauchat, Louis, et al., Glossaire des patois de la Suisse romande, Neuchâtel/Paris, Attinger, 1924ss., <portail-gpsr.unine.ch> [último acceso: 26.02.2020].
Hall, Robert A. Jr., The reconstruction of Proto-Romance, Language 26 (1950), 6–27.
Hanssen, Federico, Estudios sobre la conjugación aragonesa, Archivos de Filología Aragonesa 26/27 (1980), 401–418.
Hualde, José Ignacio/Ortiz de Urbina, Jon (edd.), A grammar of Basque, Berlin/New York, Mouton de Gruyter, 2003.
Irigarai, Ángel, Gentilicios del vasco medieval, Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País 18 (1962), 423–426.
Kallio, Petri, The prehistoric Germanic loanword strata in Finnic, in: Grünthal, Riho/Kallio, Petri (edd.), A linguistic map of prehistoric Northern Europe, Helsinki, Société Finno-Ougrienne, 2012, 225–238.
Koch, Harold, Morphological reconstruction as an etymological method, in: Blake, Barry J./Burridge, Kate (edd.), Historical linguistics 2001. Selected papers from the 15th International Conference on Historical Linguistics, Melbourne, 14–17 August 2001, Amsterdam/Philadelphia, Benjamins, 2003, 271–291.
La Chaussée, François de, Initiation à la phonétique historique de l’ancien français. Nouvelle édition revue et augmentée, Paris, Klincksieck, 1989.
Lapesa, Rafael, El dialecto asturiano occidental en la Edad Media, Sevilla, Universidad de Sevilla, 1998.
Lespy, Vastin/Raymond, Paul, Dictionnaire béarnais ancien et moderne, Montpelhièr, Hamelin Frères, 1887.
Mańczak, Witold, Tendances générales des changements analogiques II, Lingua 7 (1957/1958), 387–420.
Manterola, Julen, Euskararen morfologia historikorako: artikuluak eta erakusleak. Towards a history of Basque morphology: articles and demonstratives, tesis doctoral, Vitoria-Gasteiz, UPV/EHU, 2015, <http://hdl.handle.net/10810/15848> [último acceso: 26.02.2020].
Martinet, André, De la sonorisation des occlusives initiales en Basque, Word 6 (1950), 224–233.
Menéndez Pidal, Ramón, Manual de gramática histórica española, Madrid, Espasa-Calpe, 141973.
Michelena, Luis, Las antiguas consonantes vascas, in: Catalán, Diego (ed.), Miscelánea homenaje a André Martinet, vol. 1, La Laguna, 1957, 113–157 [reimpr. en Michelena 2011, vol. 7, 57–91].
Michelena, Luis, Lenguas y protolenguas, San Sebastián, Diputación Foral de Guipúzcoa, 1963 [reimpr. en Michelena 2011, vol. 1, 1–98].
Michelena, Luis, Sobre el pasado de la lengua vasca, San Sebastián, Auñamendi, 1964. Reimpr. en Michelena 2011, vol. 5, 1–115.
Michelena, Luis, El elemento latino-románico en la lengua vasca, Fontes Linguae Vasconum 6 (1974), 183–209 [reimpr. en Michelena 2011, vol. 5, 305–336].
Michelena, Luis, Lengua común y dialectos vascos, Anuario del Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo» 15 (1981), 291–313 [reimpr. en Michelena 2011, vol. 7, 517–543].
Michelena, Luis, Obras completas, 15 vol., Vitoria-Gasteiz/San Sebastián, Universidad del País Vasco/Diputación Foral de Guipúzcoa, 2011.
Milanesi, Carlo (ed.), Ricordi di Cristofano Guidini, Archivio Storico italiano 4 (1843), 25–48.
OEHEl = Michelena, Luis, Orotariko euskal hiztegia / Diccionario general vasco, Bilbao, Euskaltzaindia/Real Academia de la Lengua Vasca, 62019ss. [12009], <https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&task=bilaketa&Itemid=413&lang=eu> [último acceso: 26.02.2020].
Palay, Simin, Dictionnaire du Béarnais et du Gascon modernes, Paris, CNRS, 1980.
Penny, Ralph, A history of the Spanish language, Cambridge, Cambridge University Press, 1991.
Pérez Saldanya, Manuel, Del llatí al català: morfosintaxi verbal històrica, Valencia, Universitat de València, 1998.
REW3 = Meyer-Lübke, Wilhelm, Romanisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg, Winter, 31930–1935 [11911–1920].
TLF = Imbs, Paul/Quemada, Bernard (edd.), Trésor de la langue française. Dictionnaire de la langue du XIXe et du XXe siècle (1789–1960), 16 vol., Paris, CNRS/Gallimard, 1971–1994.
Trask, Robert Lawrence, The history of Basque, London, Routledge, 1997.
Ultan, Russell, A typological view on metathesis, Working Paper on Language Universals 7 (1971), 1–44.